BORA YAŞAR

19 Mayıs münasebetiyle, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun yolculuğu konusunda yine çok sayıda yayın yapıldı.

Bu yayınlarda Samsun’a gidenlerin 18 kişi olduğu söyleniyordu ama verilen sayı yanlıştı, zira Samsun yolcuları 18 değil tam 48 kişiydi. Sık sık tekrar edilen bu hatayı görünce, Samsun listesinin doğru şeklini, Paşa’nın ‘kendi belgelerine’ dayanarak yayınlamak istedim. İşte, bir kopyasını İstiklál Savaşı’nın önde gelen kumandanlarından Kázım Karabekir Paşa’nın şimdi hayatta olmayan damadı Prof. Dr. Faruk Özerengin’den bundan senelerce önce aldığım Mustafa Kemal Paşa’nın ‘Samsun Belgeleri’ne göre, Bandırma Vapuru’ndaki Samsun yolcularının tam ve doğru listesi...

İSTİKLÁL Savaşı’nın ilk ateşinin yakıldığı gün olan bir 19 Mayıs’ı daha geride bıraktık.

19 Mayıs münasebetiyle, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun yolculuğu hakkında bu yıl da çok sayıda yayın yapıldı. Bu yayınların hemen hepsinde yeralan yolcu listesi Fethi Tevetoğlu’nun ‘Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar’ isimli eserinden alınmıştı. Samsun yolcularının 18 kişi olduğu söyleniyordu ama listeler maalesef eksikti, zira Bandırma Vapuru ile Samsun’a gidenler 18 değil tam 48 kişiydi. Bu 48 kişiden 23’ünü Mustafa Kemal Paşa ile karargáh mensupları, 25’ini de er ve erbaşlar teşkil ediyordu.

İşte, artık her 19 Mayıs’ta tekrar eden bu hataları görünce, Mustafa Kemal Paşa ile beraber Samsun’a gidenlerin tam listesinin doğru şeklini, Paşa’nın ‘kendi belgelerine’ dayanarak yayınlamak istedim. Bir kısmını daha önce bir kitabımda da kullandığım Paşa’nın Samsun’a gidiş belgeleri, İstiklál Savaşı’nın önde gelen kumandanlarından Kázım Karabekir Paşa’nın şimdi hayatta olmayan damadı Prof. Dr. Faruk Özerengin’de bulunuyordu. Rahmetli Faruk Bey bundan yıllarca önce dosyanın bir kopyasını alma ricamı kabul etmiş, hiç unutmuyorum, kayınpederinin Erenköy’deki köşkünün hemen yanıbaşındaki evinde muhafaza ettiği evrakı karlı bir günde yanımıza alıp iyi bir fotokopici bulabilmek için dükkán dükkán dolaşmıştık.

Bu sayfada, Paşa ile Samsun’a giden 22 kişinin yanısıra Bandırma Vapuru’ndaki 25 er ve erbaşın isimlerini en güvenilir belgelere, yani Paşa’nın ‘Samsun dosyası’na dayanarak yayınlarken, belgelerin gelecekteki 19 Mayıslarda daha doğru yayınlar yapılmasını sağlayacağını ümid ediyorum.

Samsun yolcularından biri daha sonra idam edildi

MUSTAFA Kemal Paşa ile beraber Samsun’a çıkanların bir kısmı sonraki senelerde devletin üst kademelerine yükseldiler.

Samsun yolcularının arasından generaller, büyükelçiler, milletvekilleri ve hatta bir de başbakan çıkacak ama içlerinden biri, Kurmay Binbaşı Árif Bey, kader yoldaşlığı ettiği Paşa’sına suikast hazırlığı içerisinde bulunmakla suçlanarak idam edilecekti.

Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun belgelerine göre, Bandırma Vapuru’nda bulunan karargáh heyetinin tam listesi aşağıda yeralıyor. Ancak, bu 23 kişinin altısı, Yüzbaşı Behcet, Asteğmen Abdullah, yedeksubay Tahir ve hesap memurları Rahmi ile Ahmed Nuri Efendiler ve adli müşavir Ali Rıza Bey hakkında bugün elimizde hiçbir bilgi bulunmuyor.

1. Dokuzuncu Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri.

2. Kurmay Başkanı Albay Kázım Beyefendi (General Kázım Dirik. 1880-1941).

3. Sağlık Müfettişi Albay İbrahim Tali Beyefendi (Milletvekili ve elçi Dr. İbrahim Tali Öngören. 1875-1952).

4. Kurmay Binbaşı Arif Bey (İzmir suikasti davasında İstiklál Mahkemesi’nin kararıyla idam edilen Ayıcı Arif Bey. 1882-1926).

5. Kurmay Binbaşı Hüsrev Bey (Asker ve büyükelçi Hüsrev Gerede. 1886-1962).

6. Topçu Müfettişi Binbaşı Kemal Bey (Korgeneral Kemal Doğan 1879-1951).

7. Sıhhiye Müfettiş Muavini Binbaşı Refik Bey (Başbakan Dr. Refik Saydam. 1881-1942).

8. Yaver Piyade Yüzbaşı Cevad Efendi (Atatürk’ün yaveri ve milletvekili Cevad Abbas Gürer. 1887-1943).

9. Yaver Piyade Yüzbaşısı Mustafa Efendi (Tokat milletvekili Mustafa Sabri Süsoy. 1876-1934).

10. Piyade Yüzbaşı Ali Şevket Efendi (Gümüşhane milletvekili Ali Şevket Öndersev. 1884-1940).

11. Piyade Yüzbaşı Mümtaz Efendi (Yüzbaşı Ali Mümtaz Tünay. 1886-1946).

12. Piyade Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi (Başbakanlık özel kalem müdürü İsmail Hakkı Ede. 1886-1943).

13. Tabib Yüzbaşı Behcet Efendi.

14. Piyade Asteğmeni Hayati Efendi (Cumhurbaşkanlığı özel kalem müdürü Hayati Bey. 1892-1926).

15. Piyade Asteğmeni Arif Hikmet Efendi (Tümgeneral Arif Hikmet Gerçekçi. 1894-1970).

16. Yaver Topçu Üsteğmeni Muzaffer Efendi (Atatürk’ün emir subayı ve Giresun milletvekili Muzaffer Kılıç. 1897-1959).

17. Asteğmen Abdullah Efendi.

18. Adli müşavir Ali Rıza Bey.

19. Tabur hesap memuru Rahmi Efendi.

20. Tabur hesap memuru Ahmed Nuri Efendi.

21. Kátip Faik Efendi (Sağlık Bakanlığı memuru Faik Aybars. 1880-1945).

22. Yedeksubay Tahir Efendi.

23. Kátip Memduh Efendi (Cumhurbaşkanlığı memuru Memduh Atasev. 1895-1930’lar).

19 Mayıs öncesİnİn bilinmeyen günlüğü:

30 NİSAN 1919: Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişliği’ne tayin emri, o zamanın Resmi Gazete’sinde yayınlandı. Savaş Bakanlığı, aynı gün Başbakanlıktan Samsun, Sivas, Van, Trabzon ile Erzincan’daki mülki memurların Mustafa Kemal Paşa tarafından yapılacak olan tebligata uymaları konusunda bir tamim çıkartılmasını istedi. Mustafa Kemal Paşa da yine o gün, Samsun’a götüreceği karargáh mensuplarının isimlerinin yeraldığı taslak listeyi Savaş Bakanlığı’na sundu.

6 MAYIS 1919: Savaş Bakanı Şakir Paşa, Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’daki göreviyle ilgili bir talimatname verdi. Paşa, o gün Savaş Bakanlığı’ndan bazı diplomatik yazışmaların kopyasını ve altı adet mühür kazdırılmasını istedi.

9 MAYIS 1919: Mustafa Kemal Paşa, Sivas’taki 3. Kolordu Kumandanlığı’na bir telgraf çekerek birkaç gün sonra Samsun’da olacağını yazdı.

13 MAYIS 1919: Mustafa Kemal Paşa, Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’ne bir yazı yollayarak Genelkurmay’da ertesi gün bir toplantı planladığını ve Samsun yolcularının toplantıdan haberdar olabilmeleri için toplantının günlük gazeteler vasıtasıyla duyurulmasını istedi.

13 MAYIS 1919: Savaş Bakanlığı’na bir yazı gönderen Mustafa Kemal Paşa, görevinin ‘seferi olması’ dolayısıyla üç aylık tahsisatının peşin verilmesini, beklenmeyen masraflar için bir miktar ödeme yapılmasını ve iki binek otomobili tahsis edilmesini talep ederken, bu işlemlerin bir haftadır neticeye bağlanmamış olmasından yakındı.

13 MAYIS 1919: Karadeniz fiilen İngiliz donanmasının işgali altında bulunduğu için Boğazlar’dan ancak İngiliz vizesi ile çıkılabiliyordu. 23 karargáh mensubu ile 25 erden oluşan liste 9. Ordu Müfettişliği’nin kurmay başkanı Albay Kázım Bey tarafından mühürlenerek, vizelerin alınması için Savaş Bakanlığı’na gönderildi.

14 MAYIS 1919: Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a bir telgraf çekti, ‘Cuma günü öğleden sonra Bandırma Vapuru’yla hareket edeceğini’ söyledi ve geçici olarak kalabilecekleri bir yer temin edilmesini istedi.

15 MAYIS 1919: İstanbul’daki İngiliz İrtibat Kumandanı Binbaşı Millingen, Samsun’a gidecek olan 48 kişi ile ‘altı adet eğerli at’tan ibaret olan listeyi 15 Mayıs’ta tasdik etti.

15 MAYIS 1919: Mustafa Kemal Paşa, Yıldız Sarayı’nda Sultan Vahideddin ile görüştü.

16 MAYIS 1919: İngiliz İrtibat Subayı Yüzbaşı John Godolphin Bennett, bir gün önce onaylanan isimlerin yazılı olduğu káğıtların arka sayfasına vize damgalarını bastı.

16 MAYIS 1919: Mustafa Kemal Paşa, öğle saatlerinde Yıldız Sarayı’nda Sultan Vahideddin ile son defa görüştü. Oradan Şişli’deki evine geçip annesiyle ve kızkardeşiyle vedalaştı, daha sonra Galata rıhtımına gitti bir motorla Bandırma Vapuru’na bindi.

19 MAYIS 1919: Bandırma Vapuru’nun yolcuları sabahın erken saatlerinde Samsun’a vardılar.

Bandırma Vapuru’nun rütbesiz 25 yolcusu

BANDIRMA Vapuru’nda, Mustafa Kemal Paşa ile 22 kişilik kurmay heyetinin yanısıra erler, onbaşılar ve çavuşlar da vardı; erlerle erbaşlar 25 kişiydiler ama bu 25 kişinin Samsun’a gidişlerinden sonraki hayatları hakkında bugüne kadar hiçbir araştırma yapılmadı.

Aşağıda, Mustafa Kemal Paşa ile beraber Samsun’a giden erlerle erbaşların tam listesi yeralıyor. Ben, bugün artık hayatta olmalarına imkán bulunmayan bu meçhul kahramanların ailelerinden gelebilecek bilgileri yayınlamaya her zaman hazırım.

1. Osman Nuri oğlu Ali Faik Efendi (kıdemli çavuş), 2. İbrahim İzzet oğlu Átıf (kıdemsiz çavuş), 3. Aydınlı Ali oğlu Musa (çavuş), 4. Konyalı Mustafa oğlu Kemal (çavuş), 5. Konyalı Kemal oğlu Mustafa (çavuş), 6. Sivaslı Ali oğlu Rıfat (onbaşı), 7. Sivaslı Rıfat oğlu Ali (onbaşı), 8. Çatalcalı Tevfik oğlu Adem (onbaşı) 9. Sincanlı Hüseyin oğlu Mehmed (er), 10. Sincanlı Ahmed oğlu Emin (er), 11. Sincanlı Mustafa oğlu İsmail (er), 12. Sincanlı İbrahim oğlu Ömer (er), 13. Alanyalı Kerim oğlu Mehmed (er), 14. Sungurlulu Hasan oğlu Elvan (er), 15. Geredeli Mehmed oğlu Mehmed (er), 16. Mudurnulu Mehmed oğlu Durmuş (er), 17. Geyveli Mehmed oğlu Ali (er), 18. Geredeli Şakir oğlu Nuri (er), 19. Akhisarlı Hasan oğlu Hüseyin (er), 20. Tokatlı Abdullah oğlu Mehmed (er), 21. Divrikli Abdullah oğlu Musa (er), 22. Kadıköylü Mehmed oğlu Hasan (er), 23. Yenihanlı Bekir oğlu Mahmud (er), 24. Üsküdarlı İhsan oğlu Mehmed Lütfi (er), 25. İzmirli Abdullah oğlu Ali (er).


Murat Bardakçı- 22 Mayıs 2005